تصفیه فاضلاب صنایع دارویی

 

محصولات این صنعت می تواند به صورت زیر دسته بندی شود:

• شیمیایی: آنتی هیستامین ها و خواب آورها
• آنتی بیوتیک ها: طیف باریک یا طیف گسترده
• بیولوژیکی: واکسن یا سرم
• حیوانی: هورمون ها یا عصاره ها
• گیاهی: عصاره های مایع

فرآورده هایی که در بالا نام برده شد، در شکل قرص، کپسول، اکسیر، عصاره، امولسیون، سوسپانسیون، محلول، لوسیون، شربت، ترکیب، افشانه ها، پماد و غیره استفاده می شود.

در واقع صنايع داروسازي شامل دامنه وسيعي از واحدهاي عملياتي و فرايندي هستند كه محصولات متنوعي را توليد مي نمايد. بنابراين، به دليل اين تنوع، تعيين خصوصيات عمومي براي فاضلاب صنايع داروسازي تقريباً غير ممكن است. رشد كارخانجات داروسازي در طي جنگ جهاني دوم به دليل نياز شديد نيروهـاي نظـامي بـه محصـولات نجات دهنده جان انسان ها بسيار زياد بوده است. اين افزايش در توليد محصولات جديد، باعث افزايش مشكلات در تصفيه فاضلاب اينگونه صنايع شـده اسـت.

صنعتي شدن در طي دهه هاي اخير توليد و پخش پسماندهاي مايع، جامد و گاز به محيط زيست را افزايش داده است. دفع اين پسماندها به محيط زيست باعث افزايش بيماري ها و بدنبال آن افزايش توليد دارو براي درمان آن هـا در كشورهاي مختلف شده است. در نتيجه مشكلات مربوط به تصفيه و دفع اين گونه فاضـلاب ها افـزايش يافتـه اسـت. بيشترين تركيبات با منشا دارويي كه در محيط زيست و منابع آب شناسايي شـده انـد عبارتنـد از:

• كوپروسـتانول (استروئيد مدفوعي)
• كلسترول (استروئيدهاي گياهي و حيواني)
• N-N- دي اتيل تولاميد (دور كننده حشـرات)
• كافئين (محرك)
• تري كلوسان (گندزداي ضد ميكروبي)
• و غیره …

بعضی واحد ها در صنعت داروسازی، داروهای توده ای تولید کزده، در حالی که بعضی دیگر داروهایی به صورت فرمولاسیون تولید می کتتد. بعضی دیگر هنوز متعهد به دریافت اجزای مختلف یک دارو و ترکیب آن ها در مقدارهای مناسب برای تولید محصولات نهایی هستند. همه ی این واحدها بخش پر کردن و بسته بندی را دارند که باعث تولید میزان زیادی زائدات جامد نظیر کارتن های کاغذی، بطری، آمپول و سر بطری های پلاستیکی می شود. بخشی که دارای آزمایشگاه کنترل کیفی می باشد، معمولا محلی برای نگهداری حیوانات نیز دارد که به آن بخش، اضافه شده است. حیوانات مرده و دیگر مواد زائد جامد ناشی از این بخش باید به دقت جابه جا شده و به طور موثری دفع گردد.

خصوصيات صنعت داروسازي

صنايع داروسازي فرايندهاي گوناگوني از قبيل سنتز شيميايي، تخمير، استخراج و سـاير روش هاي پيچيـده را براي توليد دارو به كار مي برند. همچنين صنايع داروسـازي بـا اسـتفاده از انـواع مختلـف مـواد خـام و فراينـدها، محصولات گوناگوني توليد مي كنند.

بنابراين طبقه بندي آنها بسيار مشكل اسـت. عليـرغم تنـوع زيـاد فراينـدها، موادخام، محصولات نهايي و منحصر بفرد بودن كارخانه ها، ابتدا اين صنايع را به صورت كلي با توجه به فرايندهاي مشابه، مشكلات دفع پسماند و روش هاي تصفيه پسماند دسته بندي مي نماييم.

برپايه فراينـدهاي توليـد، صـنايع داروسازي را ميتوان به پنج گروه زير تقسيم بندي نمود:

1. كارخانجات تخميري
2. كارخانجات سنتز كننده مواد شيميايي آلي
3. كارخانجات تخميركننده / سنتزكننده مواد شيميايي آلي كه معمولاً كارخانجات متوسط و بزرگ هستند
4. كارخانجات توليد كننده محصولات بيولوژيك مثل كارخانجات توليد كننده واكسن ها و پادزهرها
5. كارخانجات مخلوط كننده، فرمولاسيون و آماده كننده داروها مثل توليـد كننـدگان قرص ها، كپسـول ها، محلول ها و غيره

كارخانجات تخميري، فرايندهاي تخميري را براي توليد مـواد شـيميايي پزشـكي بكـار مـي برنـد. در مقابـل، كارخانجات سنتز مواد شيميايي آلي با بكار گيري فرايندهاي سـنتز مـواد آلـي، مـواد شـيميايي پزشـكي توليـد مي كنند. در واقع بيشتر كارخانجات، تلفيقي از اين دو فرايند هستند و گروه سوم دسـته بنـدي فـوق را تشـكيل مي دهند. دسته چهارم كارخانجات توليد مواد بيولوژيكي هستند كه واكسن ها و پادزهرها را توليد مي نمايند. دسته پنجم كارخانجات نيز شامل اختلاط داروها، فرمولاسيون و آماده سازي هستند كه محصولات دارويي را به شـكل نهايي آماده سازي مي نمايند. محصولات نهايي شامل قرص ها، كپسول ها، پمادها و غيره هستند.

توصيف فرايند و خصوصيات پسماند

 پسماندهاي دارويي يكي از پيچيده ترين و سمي ترين پسماندهاي صنعتي هستند. همانگونه كه قـبلاً نيـز اشاره شد، صنعت داروسازي فرايندها و مواد اوليه مختلفي را براي توليد يك سري از محصولات نهايي مورد نيـاز مردم بكار مي برد. در نتيجه فاضلاب هاي گوناگوني با خصوصيات كيفي و كمي متفاوت توليد مي گردد كه با توجه به نوع كارخانه، زمان و حتي فصل سال متغير هستند. به دليل مصرف فصلي بسياري از محصولات دارويي، در اغلب موارد توليد آنها در طول سال در يك كارخانه متغير است. به همين دليل خصوصيات فاضلاب توليدي در فصـول مختلف سال تغيير مي كند. بنابراين بيان يك سري خصوصيات عمومي براي فاضلاب اين گونه صـنايع مشـكل است.

عموماً كارخانجات تخميري فاضلاب هاي بسيار قـوي از نظـر محتـواي آلـي توليـد مـي نماينـد كـه اغلـب آنهـا سيستم هاي تصفيه بيولوژيكي فاضلاب را دچار اختلال مي نمايند. توليد پادزهرها و واكسن ها توسـط كارخانجـات بيولوژيكي باعث توليد فاضلابي با BOD ،COD ،TS ،جامدات كلوئيدي، سميت و بوي بسيار بالا مـي گـردد.

فرآیند تولید:

در صنایع داروسازی، داروها هم با روش تخمیر و هم با سنتز آلی تولید می شود. صنایع مبتنی بر فرآیند تخمیر ویتامین ها، آنتی بیوتیک های مختلف، اسید های آلی، آنزیم ها و غیره را تولید می کنند.

آنتی بیوتیک ها و ویتامین ها به وسیله قارچ یا باکتری در یک تانک بزرگ در حال اختلاط که حاوی محلول نسبتا مرکب مواد مغذی با نسبت مساوی از مواد آلی و معدنی می باشد، سنتز می شود. مواد خام مثل شیره غلات، محلول های حاصل از دستگاه تقطیر، آرد سویا، ماهی یا تمامی محلول ها برای فراهم کردن نیتروژن و فاکتورهای رشد استفاده می شود، در حالی که انرژی به وسیله قندها و نشاسته تامین می شود. صنایعی که داروها را فقط فرموله می کنند و از روش های استاندارد ترکیب کردن، به شکل قرص در آوردن، کپسول کردن و بسته بندی استفاده می کنند، از مواد خامی نظیر شکر، شیره غله، لاکتوز، کلسیم، ژلاتین، تالک، خاک دیاتومه ای، الکل ها، مشروبات، گلیسیرین ها و آسپیرین و دیگر ویتامین ها و آنتی بیوتیک ها استفاده می کنند.

عمل ساخت دارو شامل تولید بذر، تخمیر به منظور افزایش جرم سلولی، تولید متابولیت های مطلوب، صاف سازی جرم سلولی، تنظیم PH، حذف رنگ از آبگوشت تخمیر  شده، جداسازی محصولات نهایی با حلال ها یا روی ستون های رزین مناسب، تبخیر،  صاف سازی و خشک کردن می باشد. در طول دوره ی ساخت، علاوه بر زائدات جامد ذکر شده در بالا، میسیلیوم، کمک فیلترکننده ها، خمیر و غبار ناشی از بخش قرص سازی نیز تولید می شود. فاضلاب تولید شده به صورت زیر طبقه بندی می شود.

1. پساب حاصل از فرآیند که عمدتا شامل مواد شیمیایی به کار رفته است، پساب ناشی از آبگوشت، تخمیر، حمام شست و شو و جریان آب آلوده
2. فاضلاب شهری
3. آب خنک سازی

ترکیب شیمیایی متوسط فاضلاب تولید شده فرآیند ساخت پنی سیلین به صورت جدول در ادامه آمده است. لازم به ذکر است همه ی مقادیر بر حسب میلی گرم در لیتر بیان شده است.

رنگ	بدون رنگ
بو	میوه ای
میزان PH	6.3
BOD5 در دمای 37 درجه سانتی گراد	1490
نیتروژن آمونیاکی آزاد	5
نیتروژن آلبومینویدی	13
نیتروژن آلی	18
فسفات ها	72
سولفات ها	50
کلرایدها	90
کل جامدات	1900
جامدات معلق	420
جامدات	880

اگر میزان زیادی از حلال ها نظیر استات آمیل یا استون به جریان فاضلاب تخلیه شوند مقادیر بالایی، بخصوص در میزان BOD، خواهیم داشت.

میانگین ترکیبات شیمیایی در فاضلاب تولید شده در ساخت استرپتومایسین به صورت جدول زیر ارائه شده است. در این جدول نیز همه مقادبر به جز PH بر حسب میلی گرم در لیتر می باشند.

رنگ	زرد کم رنگ
بو	گندیده
PH	6.2
BOD5 در دمای 37 درجه سانتی گراد	1794
نیتروژن آمونیاکی آزاد	2.6
نیتروژن آلبومینویدی	28.4
نیتروژن آلی	29.1
فسفات ها	65
سولفات ها	52
کلراید ها	104
جامدات کل	3594
جامدات معلق	1750
کل جامدات فرار	1446

کارخانه های ساخت داروهای سنتزی پسابی تولید می کنند که به صورت زیر طبقه بندی می شود.

1. شدیدا اسیدی، با PH کمتر یا برابر 1
2. فاضلاب ترکیبی از تمام بخش های ساخت، به جز فاضلاب واحدهای میانی
3. فاضلاب ناشی از شست وشوی کف تمام واحدها
4. فاضلاب ناشی از توالت ها

به علاوه فاضلاب ورودی حاوی غلظت های متفاوتی از فلزات سنگین نظیر مس، کروم، روی، نیکل و مس می باشد.

تخمير كارخانجات

اين كارخانجات از تكنولوژي هاي تخميري براي توليد انواع مختلف داروها استفاده مي كنند. واحدهاي عملياتي اصلي مرتبط با فرايند تخمير معمولاً شامل واحد توليد بذر، تخمير، تنظيم محلول هـاي شـيميايي، تبخيـر، صـاف سازي و خشك كردن هستند. پسماند توليدي در اين فرايندها، پسماند مايع تخمير ناميده مـي شـود كـه حـاوي زايدات باقيمانده ناشي از استخراج ماده مؤثره دارو است. اين مايع حاوي مقادير قابل توجهي حـلال و ميسـيليوم است كه شامل رشته هاي قارچ ها يا فرم فعال باكتري هاي تخمير كننده است. يك نوع حـلال تجـاري بنـام كتـون داراي BOD حدود L/Kg 2 است كه حدود 9000 برابر از فاضلاب خام شهري قوي تر است. يك هزار گالن از ايـن حلال معادل BOD فاضلاب يك شهر 77000 نفري است. به همين شكل آميل استات كه حلال ديگـري اسـت، داراي BOD معادل L/Kg 1 است. همچنين استون داراي BOD معادل L/mg 400000 است

كارخانجات سنتز مواد شيميايي آلي

 اين كارخانجات انواع مواد شيميايي آلي سنتز شده را بعنوان مواد خام براي توليد دامنه وسيعي از مواد دارويي به كار مي برند. واحدهاي عملياتي مهم در اين گونه كارخانجات شامل واحدهاي سنتز مـواد شـيميايي آلـي نظيـر واكنش هاي شيميايي در حال انجام در داخل مخازن، استخراج حلال ها،كريستاليزه كردن مواد، فيلتراسيون و خشك كردن هستند. فاضلاب توليدي در اين كارخانجات معمـولاً حـاوي آب خنـك سـازي، بخـارات كندانسـه شـده، محلول هاي مادر، فاضلاب ناشي از شستشوي محصـولات نهـايي كريستاليزاسـيون و حلال هـاي ناشـي از فراينـدها هستند.

فاضلاب توليدي در اين فرايند بسيار غليظ است، بطوري كه تصفيه آن مشكل بوده و در اغلب مـوارد مانع از فعاليت سيستم هاي بيولوژيكي مي گردد. اين فاضلاب ها همچنين حاوي دامنه وسيعي از مواد شـيميايي بـا غلظت هاي بالا هستند كه بسياري از آنها محصولات مياني در طي فرايند توليد محصول نهايي هستند. نتايج سنجش سميت زيستي فاضلاب مخلوط اين صنعت در كارخانه اي در طي دوره زماني تماس 48 ساعته حدود 3/0 %بوده است.

كارخانجات تخمير / سنتز مواد شيميايي

 اين كارخانجات تكنيك هاي تخمير و سنتز شيميايي مواد آلي را براي توليد انواع مختلف داروها بكـار مـي برنـد. بطور معمول اين كارخانجات از راكتورهاي تخمير يا سنتز مواد آلي بصورت ناپيوسته استفاده مي كنند.

كارخانجات توليد محصولات بيولوژيك

اين كارخانجات عمدتاً شامل كارخانجات توليد پادزهرها، سرم هـاي حـاوي پـادتن، واكسـن ها، سـرم هـا، آنتـي توكسين ها و آنتي ژن ها هستند. توليد آنتي توكسين ها، سرم هاي حاوي پادتن و واكسن ها باعث توليد فاضلابي حاوي مدفوع حيواني، اعضاء بدن حيوانات، خون، چربي، محتويات پوسته تخم مرغ، دانه هاي مصرف نشـده، محيط هـاي كشت بيولوژيكي، پرها، حلال ها، عوامل گندزدا، تركيبات علف كش، فاضلاب انساني و پساب ناشي از شستشـوي كف سالن ها مي گردند. بطور كلي كارخانجات توليد فراورده هاي بيولوژيكي روزانه 1800000 گالن فاضلاب توليـد مي نمايند.

در اين كارخانجات انواع مختلف فاضلاب توليد مي گردد كه مهم ترين آنها عبارتند از:

• فاضلاب ناشي از آزمايش حيوانات
• پسماند عفوني ناشي از تحقيقات آزمايشگاهي روي بيماري هاي حيوانات
• پسماندهاي سمي شيميايي ناشي از آزمايشگاه هاي تحقيقاتي باكتري شناسي، گياه شناسي و جانور شناسي
• پسماند ناشي از توليد پادزهرها و پادتن ها
• فاضلاب انساني.

اين فاضـلاب ها داراي BOD ،COD ،TS، جامدات كلوئيدي، سميت، رنگ و بوهاي زيادي هستند. نسبت COD/BOD اين فاضلاب ها حدود 66/0 است.

95 %از TSموجود در اين فاضلاب داراي ماهيت فرار است كه به راحتي قابل تجزيه بيولوژيك است. عمده اين تركيبات پروتئين و چربي هستند.

كارخانجات تركيب، فرمولاسيون وآماده سازي داروها

فرايندهاي فرمولاسيون داروها شامل مخلوط كردن(مايعات يا جامدات)، جابجايي، به شكل كپسول در آوردن و بسته بندي كردن مي باشند. مواد خام توسط دستگاه فرموله كننده مصرف مي شوند و مواد كمكي و همراه از قبيل شكر، شربت ذرت، كاكائو، لاكتوز، كلسيم، ژلاتين، تالك، خاك دياتومه، الكل، شراب، گليسـيرين، آسـپرين، پنـي سيلين و غيره به آنها اضافه مي گردند.

 اين كارخانجات عمدتاً توليد كننده داروهايي براي درمان بيماري هاي آرتريت، سرفه، سرماخوردگي، تب يونجه، عفونت هاي باكتريايي و سينوسي، خواب آورها، كمـك كننـده هـاي هضـم غـذا و محاظت كننده هاي پوست هستند.

خصوصيات فاضلاب توليدي اين نوع كارخانجات در طي فصول مختلف متغير است و بستگي به نوع تقاضاي مردم به داروهـا دارد. ايـن فاضـلاب ها معمـولاً كمـي اسـيدي، داراي بـار آلـي بـالا ،غلظت جامدات معلق نسـبتاً كـم و درجـه سـميت پـاييني هستند. در طي دوره يك ساله، زماني كه سرفه و سرماخوردگي زياد است، فاضلاب توليدي حاوي مونو ساكاريدها و دي ساكاريدها است وممكن است نيتروژن آن پايين باشد.

بدليل اينكه فرمولاسيون دارو به نيـروي انسـاني زيـادي نيـاز دارد، فاضلاب انساني اينگونه كارخانجات بخش زيادي ازكل فاضلاب توليدي را تشكيل مي دهد. بنابراين بـار فاضـلاب توليدي در اين گونه كارخانجات نسبت به ساير زير گروه هاي صنايع داروسازي بسيار كمتر است.

پارامترهاي مهم درتصفيه فاضلاب صنايع داروسازي

پارامترهاي مهمي كه بايستي در طراحي تأسيسات تصفيه و دفع فاضلاب صنايع داروسازي مد نظر قرار گيرند در جدول زیر ارائه شده اند. با رقيق سازي اين گونه فاضلاب ها مقدار BOD آن ها افزايش مي يابد كه اين نشان دهنده وجود عوامل ايجاد كننده مسموميت در آنهاست.

در مقررات تخليه پساب كارخانجات دارويي بيشترين تاكيد روي غلظت بالاي آمونياك و نيتروژن آلـي اسـت. حتي پس از تصفيه كامل بيولوژيكي مقادير قابل توجهي TKN در پساب باقي مي ماند. در بعضي از موارد،گزارش شده است كه بار نيتروژن در پساب خروجي خيلي بيشتر از بار BOD است. در اين شرايط تقاضاي اكسيژن و كلر افزايش يافته و متعاقب آن در طي مرحله كلرزني، كلرامين ها بوجود مي آيند كه براي ماهي ها سمي بـوده و باعـث ساير مشكلات بهداشتي مشكوك مي گردند. ميزان غلظت مجاز نيتروژن آمونياكي غير يوني در پساب خروجـي را 0/02 mg/L اعلام شده است.

 بعضي از فاضلاب هاي دارويي نسبت به تجزيه بيولوژيكي در سيستم هاي متعارف تصفيه بيولوژيكي مقاوم هستند. براي مثال انواع نيتروآنيلين ها كه براي توليد سولفانيل آميد و فنـل مركـوري بكـار رفتـه انـد، نسـبت بـه تجزيـه بيولوژيكي مقاوم هستند. هر دو شكل اورتو و متا نيتروآنيلين حتي پس از يك دوره چندين ماهـه نيـز بـه ميـزان قابـل قبـولي تجزيـه نمي شوند. در تصفيه فاضلاب صنايع دارويي بايستي به ساير آلايندهاي مقدم مثـل تـري -كلـرو -متيـل – پروپونال (TCMP )و تولوئن نيز توجه گردد. تحت شرايط كنترل شده، P- نيتروآنيلين نيز قابل تجزيه بيولوژيكي است، هر چند تجزيه آن به چندين روز زمان نياز دارد.

بازيافت وكنترل فاضلاب صنعت داروسازی

 فرايندهاي توليد محصولات دارويي، مواد آرايشي، نساجي، توليد لاستيك و ساير صنايع باعث توليد فاضلاب هاي حاوي مقادير بالايي حلال هاي آليفاتيك مي گردند. در ايرلند ساليانه 1000 تن پسماندهاي سمي توليد مي گردنـد كه حلال هاي آلي 66 %از پسماندها را تشكيل مي دهند. نتايج تحقيقي در ايرلند نشان داد كه حلال هـاي آليفاتيـك بخش زيادي از BODو COD فاضلاب هاي صنايع دارويي را شامل مي شوند. حلال هاي آلي قابل اشتعال، بد بو بوده و براي موجودات آبزي سمي هستند. بنابراين بايستي توسط سيستم هاي تصفيه فاضلاب بطور كامل حذف گردند.

پيش تصفيه و بازيافت انواع محصولات جانبي مفيد از قبيل حلال ها، اسيدها، سولفات سديم، جامدات تخميري يك روش مهم در كارخانجات داروسازي است. با چنين رويكردي نه تنها از بكارگيري سيسـتم هـاي گرانقيمـت تصفيه بيولوژي بي نياز مي گرديم، بلكه از لحاظ اقتصادي بسياري از مواد ارزشمند بازيافت گردند.

در كارخانجات تخمير، مواد زايد توليدي حاوي مقادير قابل توجهي حلال و ميسيليوم هسـتند. همانگونـه كـه قبلاً اشاره شد، بعضي از اين حلالها داراي BOD بسيار بالايي هستند، اما بعضي از آنهـا قابـل تجزيـه بيولـوژيكي نيستند و چنانچه وارد سيستم هاي تصفيه بيولوژيكي فاضلاب گردند، باعث كاهش راندمان اين سيستم ها شـده و حتي در بعضي موارد باعث از كار افتادن اين سيستم ها مي گردند.

 بنابراين بازيافت اين مواد در واحـدهاي تخميـر يك گزينه حياتي است. ميسيليوم كه باعث ايجاد مشكلات متعددي در مراحل تصفيه فاضلاب مي گردد را مي توان بازيافت نموده و به عنوان خوراك دام مورد استفاده قرار داد. توصيه مي گردد كه ميسيليوم را با استفاده از يك واحد صاف سازي جدا نموده و پس از خشك كردن، مورد استفاده حيوانات قرار داد. بازيافت محصولات ارزشمند ناشـي از تخميـر پنـي سيلين، ريبوفلاوين، استرپتومايسين و ويتامين B12 به عنوان يك راهبرد عملي كنترل پسماندها توصيه مي گردد.

پسماندهاي پني سيلين براي تغذيه حيوانات بازيافت مي گردند، زيرا حاوي فاكتورهاي رشد ارزشمند، ميسيليوم و ساير مواد آلي محلول مناسب رشد حيوانات هستند.

بازيافت سولفات سديم از پسماند يكي از راهبردهاي مهم كنترل پسماند در كارخانجات دارويي سـنتز كننـده موادآلي است. براي مصرف بهينه آب، بايستي آب حاصل از برج هاي خنك كننده به صورت جداگانه جمع آوري و بازيافت گردد.

بازيافت فاضلاب هاي حاوي غلظت هاي بالاي آمونياك نيز توصيه مـي گـردد. بازيافـت الكـل بـه روش تقطير، تغليظ موادآلي و استفاده از لجن فعال اضافي به عنوان باروركننده خاك نيز گزارش شده است.

اقدامات زير براي كنترل و بازيافت محصولات جانبي صـنايع داروسـازي توصـيه شـده است.

• نصب برج هاي تهي سازي جهت حذف حلال ها و بازيافت حلال تا حد ممكن
• اجراي يك برنامه مدون براي نمونه برداري و آزمايش كيفي فاضلاب
• جمع آوري و سوزانيدن پسماندها و حلال هاي غير قابل مصرف مجدد
• حذف تمامي ميسيليوم ها
• وجود برنامه مدون براي دفن و ذخيره سازي محتويات مخزن تخمير
• جلوگيري از هرگونه نشت از مراحل مختلف فراوري مواد
• جداسازي آب هاي پاك از فاضلاب هاي آلوده
• جمع آوري و نگهداري آلاينده هاي حاوي تركيبات آلي بالا جهت دفن در زمين يا روشي مشابه
• استفاده مجدد از آب هاي مصرفي فاقد آلودگي
• بهبود روش هاي ارائه خدمات عمومي كارخانه با انجام اصلاحات در دستورالعمل ها.

تصفيه فاضلاب صنايع دارویی و داروسازی

 صنايع داروسازي دامنه وسيعي از روش هاي تصفيه و دفع فاضلاب را بكار مـي گيرنـد. فاضـلاب توليـدي در اينگونه صنايع از لحاظ خصوصيات كمي و كيفي بسيار متغير هستند. عوامل مؤثر در اين تغييرات عبارت از فصل كاري، نوع مواد خام مصرفي و فرايند بكار رفته در توليد محصولات هستند. بنـابراين امكـان بـه كـارگيري روش معيني براي تصفيه اينگونه فاضلاب هاي متنوع مشكل است. گزينه هاي زيادي براي تصفيه اين گونه فاضـلاب ها وجـود دارند كه با توجه به نوع فاضلاب،هر يك از اين روش ها انتخاب و بكار گرفته مي شود.

 روش هاي متـداولي كـه بـراي تصفيه اينگونه فاضلاب ها بكار مي روند عبارت از فرايند لجن فعال، صافي چكنده، لجن فعال همراه با تزريـق كـربن فعال پودري و راكتور بي هوازي هيبريدي هستند.

از روشهاي ديگر تصفيه مي توان به سـوزانيدن، صـافيهاي بـي هوازي، آبياري باراني، بركه هاي اكسيداسيون، تثبيت لجن و تزريق در چاه هاي عميق اشاره كرد. بـا اين حـال ايـن روشهاي تصفيه ناكافي به شمار مي روند.

تصفیه فاضلاب صنایع دارویی و داروسازی، گروهي از روش هاي تصفيه و دفع متداول، بصورت خلاصه در زير ارائه شده اند

• فيلتراسيون جداگانه ميسيليوم، خشك كردن و بازيافت مايعات تخمير و ميسيليوم براي تغذيه حيوانات؛
• بازيافت حلال در يك تأسيسات مركزي يا يك بخش مجزا و استفاده مجدد يا سوزانيدن آنها؛
• بازيافت اختصاصي و فروش سولفات سديم؛
• بازيافت آب برج هاي خنك كننده؛
• جمع آوري و بازيافت آمونياك از فاضلاب هاي داراي غلظت هاي بالايي از آمونياك؛
• حذف كندانسورهاي بارومتري؛
• استفاده از تانك متعادل سازي قبل از ورود فاضلاب به تأسيسات اصلي تصفيه خانه فاضلاب؛
• خنثي سازي جهت تنظيم pH؛
• استفاده از فرايند لجن فعال و انواع روش هاي اصلاح شده آن از قبيل لجن فعال چند مرحله اي،هـوادهي ممتد، اكسيژن خالص و لاگون هاي هوادهي؛
• استفاده از فرايند صافي چكنده شامل روش هاي بارگـذاري متعـارف، چنـد مرحلـه اي، بارگـذاري بـالا و برج هاي اكسيداسيون شني؛
• تصفيه برخي از جريان هاي فاضلاب با استفاده از كربن فعال، تبادل يوني، الكترودياليز، انعقاد شيميايي و فيلتراسيون شني يك مرحله اي و چند مرحله اي؛
• آبياري باراني مايعات ناشي از تخمير در كارخانجات داروسازي؛
• جمع آوري پسماندهاي بيولوژيكي و آلي سينتتيك براي سوزانيدن يا دفع نهايي با استفاده از روش هاي مجزا از قبيل استريليزاسيون پسماندهاي پاتوژن؛
• تبخير چند مرحله اي فاضلاب يا روغن ها و يا سوزانيدن چند مرحله اي پسماندها و يـا اسـتفاده از سـاير سيستم هاي ويژه اكسيداسيون حرارتي؛
• سوزانيدن ميسيليوم، لجن هاي اضافي بيولـوژيكي، پسـماندهاي عفـوني، حلال هـاي غيـر قابـل بازيافـت، محلول هاي حاصل از تخمير يا شربت ها، پسماندهاي جامد و نيمه جامد و غيره؛
• كوره هاي مورد استفاده را مي توان به سيستم هاي سوزاننده گازهاي بدبو مجهز نمود؛
• تجزيه به كمك اسيد در pH پايين؛
• لجن بيولوژيكي اضافي را مي توان با شناور سازي، تغليظ، فيلتراسيون خلئي، سانتريفوژكردن، بي گـازكـردن، هضم هوازي يا بي هوازي، تصفيه با لاگون، خشك كردن، تبـديل بـه محصـولات قابـل مصـرف، سـوزانيدن، پخش در زمين، آبياري محصولات كشاورزي،كمپوست سازي و يا پركردن زمين مديريت نمود؛
• كلر زني، پاستوريزاسيون و ساير روش هاي معادل آنها براي گندزدايي پساب نهايي؛
• تميز كردن گسترده جريان هوا و سيستم هاي تصفيه؛
• تصفيه فاضلاب انساني.

 روش هاي ارائه شده در بالا براي تصفیه فاضلاب صنایع دارویی و داروسازی انواع مختلف پسماندهاي توليدي در كارخانجات داروسازي بسيار ويژه و اختصاصي هستند.

انواع روش هاي تصفیه فاضلاب صنایع دارویی و داروسازی به سه دسته كلي زير تقسيم مي شوند

1. فرايند تصفيه فيزيكوشيميايي
2. فرايند تصفيه بيولوژيكي شامل:

• تصفيه هوازي
• تصفيه بي هوازي؛
• تصفيه بيولوژيكي دو مرحله اي
• تصفيه تركيبي با ديگر پسماندها

3. تأسيسات جامع تصفيه و دفع فاضلاب كارخانجات داروسازي

روش فيزيكي و شيميايي تصفیه فاضلاب صنایع دارویی و داروسازی

تصفيه فيزيك و شيميايي فاضلاب هاي داروسازي شامل:

• آشغالگيري
• متعادل سازي
• خنثي سـازي / تنظـيم pH
• انعقاد ـ لخته سازي
• ته نشيني
• جذب سطحي
• ازن زني و تصفيه با پراكسيد هيدروژن

مي باشـند.

تصفیه بیولوژیکی فاضلاب صنایع دارویی و داروسازی

تصفيه بيولوژيكي فاضلاب صنايع دارويي شامل سيستم هاي تصفيه هوازي و بي هـوازي اسـت. سيسـتم هـاي تصفيه هوازي معمولاً به صورت مرسوم سال هاست بكار مي روند. اين سيستم ها شامل فرايند لجـن فعـال متـداول، لجن فعال هوادهي ممتد، لجن فعال همراه با كربن فعال گرانولي و يا استفاده از ميكروارگانيسـم هـايي كـه مـورد دست كاري ژنتيكي قرار گرفته اند و سيستم هاي رشد چسبيده مانند صافي چكنده و ديسك هاي بيولوژيكي چرخان مي باشند. تصفيه بي هوازي شامل راكتورهاي غشايي، راكتورهاي اختلاط كامل مداوم بي هوازي، فيلترهـاي بـي هوازي با جريان رو به بالا، راكتورهاي با بستر شناور و فرايندهاي بسـتر لجـن بـي هـوازي بـا جريـان رو بـه بـالا UASB هستند.

راكتورهاي بي هوازي هيبريدي كه تركيبي از سيستم هاي رشد معلق و رشد چسبيده هستند نيز در حال حاضر مورد توجه طراحان و بهره بردارن قرار گرفته اند. فاضلاب كارخانجات دارويي با ظرفيت پايين و توليد كننده داروهاي حساس و گرانقيمت، حاوي تركيبات آلي مقاوم بـه تجزيـه هسـتند، بطوري كـه فراينـدهاي معمول تصفيه بيولوژيكي قادر به حذف كامل آنها نيستند. اين تركيبات آلي مقاوم داراي دامنـه وسـيعي از مـواد طبيعي و سنتز شده مي باشند و به راحتي توسط باكتري هاي موجود در سيستم هـاي تصـفيه بيولـوژيكي متـابوليز نمي گردند. فرايندهاي گوناگوني براي تصفيه بيولوژيكي فاضلاب صنايع داروسازي بكار مي روند كه برخي از آنها به شرح ذيل مي باشند.

فرايند لجن فعال

 فرايند لجن فعال مؤثرترين روش تصفيه انواع فاضلاب صنايع دارويي است. فرايند لجن فعال را مي توان براي تصفيه دامنه وسيعي از فاضلاب هاي صنايع دارويـي بكـار بـرد.

با استفاده از سيستم لجن فعال بـا غلظـت MLSS حـوض هـوادهي در حـدود 2200-1800mg/L و زمـان هوادهي 24 ساعت ميتوان به راندمان 83 – %50 %در حذف COD دست يافت. استفاده از فرايند لجن فعـال درتصفيه فاضلاب كارخانه توليد داروهاي سينتتيك نیز استفاده شده است. يكي از بزرگترين كارخانجات توليد داروهاي سينتتيك در شهر حيدراباد هند است كه از سال 1966 تاكنون داروهاي سـولفا از قبيـل سـولفانيلاميدها، آنتـي بيوتيك ها (فناستين)،ويتامينهاي گروه B ،داروهاي ضد سل (ايزونيكوتينيك اسيد هيدرازين) و داروهاي ضد كرم و غيره را توليد مي نمايد.

زماني كه براي اولين بار فرايند لجن فعال براي تصفيه فاضلاب شبيه سازي شده صـنايع دارويـي بكـار رفـت، مشاهده شد كه اين فاضلاب قابليت تجزيه بيولوژيكي دارد و اين فرايند مي تواند بطور موفقيت آميزي در تصـفيه فاضلاب كارخانجات دارويي بكار رود.

بكارگيري فرايند لجن فعال براي تصـفيه فاضلاب ناشي از كارخانه دارويي امكان پذير است. اختلاط فاضلاب هاي قليايي، فاضلاب ناشي از كندانسورها و مخلوطي از دو خط فاضلاب انساني به نسبت هاي 1:2:1 را براي موفقيت آميز بودن تصفيه می توان پيشـنهاد داد .

هوادهي گسترده

در صورت استفاده از سيسـتم ASP نـوع هـوادهي گسـترده، ايـن سيسـتم داراي رانـدمان بيشـتري اسـت

سيستم هوادهي گسترده با دوره هوادهي 20 سـاعته داراي رانـدمان حـذف COD و BOD به ترتيب 95 – %89 %و 98 – %88 %است. مقادير COD و BOD در پساب توليـدي در حـدود 43 mg/L و 74 mg/L بود.

سيستم بيولوژيكي دو مرحله اي

در تصفيه فاضلاب صنايع دارويي سيستم تصفيه بيولوژيكي دو مرحله اي پسابي با كيفيـت بهتـري نسـبت بـه سيستم يك مرحله اي توليد مي نمايد. بر اساس گزارشات، سيستم تصفيه بيولوژيكي يك مرحلـه اي مثـل فراينـد لجن فعال و صافي چكنده به تنهايي قادر به تصفيه فاضلاب در حد توليد پسابي با خصوصيات قابل دفع به منابع آب زيرزميني و سطحي نيستند.

اما تصفيه تركيبي با استفاده از سيستم تصفيه هوازي دو مرحله اي توانـايي توليد پسابي با خصوصيات ارائه شده در استانداردهاي ملي تخليه به محيط زيست را دارد. مطالعه عملكـرد يـك سيستم بيولوژيكي دو مرحله اي براي تصفيه فاضلاب يك كارخانـه داروسـازي كـه فرمولاسـيون داروهـا را انجـام ميداد، صورت گرفت. نتايج نشان داد كه:

شوك ناشي از بارگذاري آلي و هيدروليكي مشكلات بزرگي در بهره برداري از سيستم ايجاد مي نمايد. بالكينگ لجن ايجاد شده و عدم امكان بازگشت لجن از زلال ساز به حوض هوادهي باعث پيچيده تر شدن مشـكلات بهـره برداري در تصفيه خانه شد.

مشاهدات ميكروسكوپي لخته هاي لجن نشان داد كه ارگانيسم هاي رشته اي، اسفائروتيلوس ناتانس در غلظـت بالا وجود دارند. حضور اين ارگانيسم ها نشان دهنده كمبود نيتروژن در فاضلاب است.

براي رفع مشكل بالكينگ، مكمل نيتروژن بصورت سولفات آمونيوم به محيط اضافه شـد، امـا مشـكلات بهـره برداري حتي بعد از اضافه كردن نيتروژن وجود داشت. بنابراين براي جلوگيري از شوك ناشـي از بارگـذاري آلـي روي سيستم تصفيه فاضلاب، اقدام به توسعه تصفيه خانه شد. اين سيستم شامل خرد كننده، آشغالگير، حوض متعادل سازي، برج بيولوژيكي، فرايند لجن فعال، گندزدايي و فيلتراسيون بود. مطالعه نشان داد كه حوض متعادل سازي و بـرج بيولـوژيكي بطـور موفقيـت آميزي شوك آلي فرايند لجن فعال را كنترل نمودند. با بكارگيري سيستم بيولوژيكي دو مرحلـه اي مـي تـوان بـه راندمان كلي حذف BOD و COD به ترتيب برابر با 96 %و 88 %دست يافت.

راكتور بي هوازي هيبريدي

راكتورهاي بي هوازي هيبريدي معمولاً تركيبي از سيستم هاي رشد معلـق و رشـد چسـبيده هسـتند. اخيـراً، استفاده از اين تكنولوژي در تصفيه فاضلاب هاي صنعتي بخصوص فاضلاب هاي بسيار قوي متداول شده است. مطلوبيت راكتورهاي هيبريـدي جهـت تصـفيه فاضـلاب صـنايع داروسـازي سينتتيكي حاوي حلالهاي C3 و C4 ، تـرت -بوتـانول، butanol-Sec و اتيـل اسـتات در بارگـذاري هاي مختلـف و غلظتهاي مختلف فاضلاب ورودي مورد ارزيابي قرار گرفت. نتايج اين مطالعه نشان داد كه ايزوپروپانول، ايزوبوتانول و butanol‐Sec با استفاده از راكتور هيبريدي تقريباً به طور كامل حذف مي گردند.

تصفيه مخلوط فاضلاب صنايع دارويي با فاضلاب ساير صنايع

 تصفيه فاضلاب صنايع دارويي و داروسازی بصورت مخلوط با فاضلاب ساير صنايع مورد مطالعه و ارزيابي قرار گرفته است. يك مطالعه جهت نيتريفيكاسيون فاضلاب حاوي غلظت بسيار بـالاي نيتـروژن ( فاضـلاب غنـي از نيتـروژن ناشـي از كارخانه اوره) در راكتور اختلاط كامل انجام شد. در اين مطالعه از فاضلاب كارخانه داروسازي به عنوان منبع كربن براي حفظ نسبت TKN/COD استفاده شد. راكتور در زمان ماند هيدروليكي 1/2 – 5/1 روز و زمان ماند ميكروبي 5/62- 10روز مورد بهره برداري قرار گرفت. نتايج اين مطالعه نشان داد كه فاضلاب صنايع داروسازي ممكن است به عنوان منبـع انـرژي، در فرايند نيتروفيكاسيون فاضلاب هاي حاوي نيتروژن بالا بكار رود. چنين گزينه اي مزيت مكانيسـم تصـفيه دوگانـه را نشان مي دهد. در اين سيستم همزمان با نيتريفيكاسيون، اكسيداسيون مواد آلي نيز انجام مي شد.

تصفيه جامع و تأسيسات دفع فاضلاب هاي صنايع داروسازي

 امكان تصفيه فاضلاب صنايع داروسازي در حد استانداردهاي دفع بـه محـيط زيسـت، در يـك واحـد تصـفيه فاضلاب وجود ندارد. بنابراين تعدادي از واحدهاي پيش تصفيه از قبيل آشغالگيري، ته نشيني، متعـادل سـازي و خنثي سازي و همچنين تعدادي واحدهاي تصفيه تكميلي مانند ته نشيني ثانويه، گندزدايي، تغليظ، هضم و دفع لجن و غيره براي تصفيه كامل فاضلاب لازم است. تعدادي از تأسيسات تصفيه و دفع فاضلاب كه توسط كارخانجات داروسازي بكار گرفته شـده انـد، بـه شـرح زيـر مي باشند:

• تصفيه فاضلاب كارخانجات داروسازي توليد كننده مواد آلي سينتتيك

 اين كارخانجات توليد كننده پودرهاي ويتامين، داروهاي سولفا، ويتامين C ،ريبوفلاوين، آروماتيك ها و سولفات سديم بودند. يك سيستم جامع بازيافت براي بازيافت سولفات سديم بكار رفت. سيستم تصفيه و كنترل فاضـلاب بكار رفته شامل آشغالگيري، زلال ساز مقدماتي، حوض متعادل سازي همراه با هوادهي (زمان هوادهي يـك روز)، تنظيم pH) خنثي سازي)، لخته ساز ـ زلال ساز، فرايند لجن فعال، ته نشيني ثانويه، دو بركـه اكسيداسـيون بـه صورت سري، تغليظ لجن، هضم هوازي لجن، بسترهاي لجن خشك كن و كلرزني نهايي بودند. تصـفيه خانـه در ابتدا براي يك ميليون گالن در روز طراحي شده بود. راندمان حذف BOD5 و TSS به ترتيب برابر با 4/97 %و 98% بود.

• تصفيه فاضلاب كارخانه داروسازي تخمير / موادآلي سينتيك

يك كارخانه داروسازي تخمير / سنتز موادآلي، توليد كننده استرپتومايسين، تتراسايكلين، دو نوع آنتي بيوتيك ديگر، اسيدفرميك، اسيدبنزوئيك و غيره بود. اين كارخانه از يك تصفيه خانه بيولوژيكي 5 مرحله ا ي با زمان مانـد فرايند بين 65 – 45 روز استفاده مي كـرد. تصـفيه خانـه شـامل زلال سـاز اوليـه، دو حـوض هـوادهي گسـترده(لجن فعال) بصورت سري (زمان ماند 12 روز)، حوض ته نشيني ثانويه، دو هاضم بـه صـورت مـوازي، دو صـافي چكنده با بارگذاري استاندارد بصورت موازي، يك برج اكسيداسيون بيولوژيكي با بارگذاري بالا، زلال ساز نهايي، دو بركه تثبيت هوادهي شده بصورت سري، بركه تثبيت، كلرزني، هاضم هوازي لجن، بركه تثبيت لجن، كاربرد لجن تثبيت شده در زمين و بركه نگهداري آب هاي ناشي از سيستم سرمايش ( زمان ماند يك روزه) بـود. تصـفيه خانـه براي تصفيه مقدار 3/1 ميليون گالن در روز فاضلاب ناشي از سيستم سرمايش طراحي شده بود. رانـدمان حـذف BOD و TSS در اين كارخانه به ترتيب 98 %و 5/97 %بود. اما با اندكي بهبود در شـرايط بهـره بـرداري، رانـدمان تصفيه خانه براي BOD و TSS به ترتيب 1/99 %و 8/97 %بود. اين تصفيه خانه قادر بـه حـذف فسـفر در حـدود 50 %بود. مقدار حذف TKN ، N-NH4 و نيتروژن آلي به ترتيب برابر با 75 ، %67 %و 81 %بود.

مشكلات بهره برداري وروش هاي حل آن ها

بيشتر محققين روي مشكل بالكينگ لجن در فرايندهاي هوازي تصفيه فاضـلاب صـنايع داروسـازي متمركـز شده اند.ارگانيسم رشته اي اسفايروتيلوس ناتانس مهم ترين عامل ايجاد بالكينگ معرفي شده است. رشد اين ارگانيسم رشته اي به دليل كمبود ازت در فاضلاب و شوك آلي و هيدروليكي در سيستم مي باشد.

همچنين يكي ديگر از عوامل ايجاد بالكينگ، تغييرات زياد فاضلاب ورودي است. هر سه ميكروارگانيسم ايجاد كننده بالكينگ لجن در شرايطي كه نرخ بارگـذاري آلـي پـايين بـوده اسـت، غالـب شده اند.

براي حل مشكل مرتبط بالكينگ لجن، اضافه كردن نيتروژن توصيه شـده اسـت، امـا بعـد از اضـافه كردن اين عنصر مشكلات بهره برداري هنوز وجود داشت. براي حل اين مشكل و جهت جلوگيري از شوك آلي و هيدروليكي، توسعه تصفيه خانه توصيه شده است. همچنين مشاهده شده كـه پـس از اضـافه كـردن PAC قابليـت تـه نشيني لجن بهبود يافت. اما ميزان ته نشيني MLSS در حد پايين باقي ماند. نتايج ايـن مطالعه نشان داد كه در اثر دنيتريفيكاسيون و كاهش pH ،لايه اي غليظ از لجن در سطح حوض هـوادهي و زلال ساز شناور مي گردد كه باعث كاهش غلظت PAC و MLSS در حوض هوادهي مي گردد.

جهت حل مشكل بالكينگ فاضلاب، كلرزني مايع مخلوط توصيه شده است. پـيش بينـي شـده اسـت كـه بـا كلرزني مايع مخلوط مي توان مشـكل بالكينـگ را برطـرف نمـود. امـا كلرزني، فرايند تصفيه را تحت تأثير قرار داده و نيتريفيكاسيون را متوقف مي نمايد.

مطالعه ديگري توصيه نموده است كه براي جلوگيري از بالكينگ لجن، بايستي در دوره بهره برداري از سيستم، غلظت اكسيژن محلول بالاتر 3mg/L باشد. درجه حرارت يكي از پارامترهاي مؤثر در عملكرد فرايند لجـن فعـال است. نتايج تحقيقات پايلوتي نشان داد كه بهترين درجه حرارت در بهره برداري از سيستم لجن فعـال دماهـاي 38 است و دماهاي بالاتر از آن باعث كاهش قابل توجهي در راندمان حذف BOD و دنيتريفيكاسـيون مي شود. درجه حرارت هاي بالا باعث نابودي باكتريهاي مسئول نيتريفيكاسيون و ممانعت از فعاليت باكتري هاي تجزيه كننده تركيبات آلي كربنه مي گردد. بنابراين براي جلوگيري از كاهش دماي فاضلاب ورودي، يك مبادلـه كننـده حرارتي در خط فاضلاب ورودي توصيه گرديد.

فاضلاب صنايع دارويي و داروسازی داراي خصوصيات بسيار متغيري هستند. مطالعات تصفيه پذيري آنها بايستي بطور مجـزا، مورد بررسي و مطالعه قرار گيرد تا بتوان معيارهـاي طراحـي مطلـوب را بـراي هركـدام ارائـه نمـود. فراينـدهاي فيزيكوشيميايي از قبيل تهي سازي با هوا، انعقاد و لخته سازي در تصفيه اين گونه فاضلاب ها مـؤثر نيسـتند. امـا در بسياري از موارد ته نشيني روشي مناسب براي تصفيه اين گونه فاضلاب ها بوده است. مطالعات تصفيه پذيري انـواع فاضلاب هاي صنايع دارويي نشان داده است كه تمامي آنها قابل تصفيه بيولوژيكي هسـتند. بنـابراين تركيبـي از فرايندهاي فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي براي تصفيه فاضلاب هاي صنايع دارويي مناسب هسـتند. يـك سيسـتم تصفيه بيولوژيكي دو مرحله اي يا تلفيقي از فرايندهاي بي هوازي و هوازي براي تصفيه فاضلاب صنايع دارويي مؤثر واقع شده اند.

در طراحي سيستم هاي تصفيه فاضلاب صنايع دارويي و داروسازی بايستي به تغييرات شديد خصوصيات كيفـي اين گونه فاضلاب ها توجه نمود تا در زمان بهره برداري دچار مشكلات ناشي از شوك آلي و هيدروليكي و در نتيجه با كاهش راندمان و حتي از كار افتادن سيستم مواجه نشويم. بعد از انتخاب روش ها و تكنولوژي هاي مختلف تصفيه فاضلاب، با انجام آناليز اقتصادي، بهترين تكنولوژي انتخاب مي گردد

بر پايه مطالعات و تجربيات بسياري كه در زمينه تصفیه فاضلاب صنایع دارویی و داروسازی انجام شده، نتايج زيـر بدسـت آمده است

• پيش تصفيه فاضلاب صنايع دارويي از قبيل تهي سازي با كمك هـوا، انعقـاد و لختـه سـازي سـودمند نيستند، اما ته نشيني پساب توليدي در حذف بيشتر جامدات معلق و COD مؤثر است. بنابراين پـيش تصفيه فاضلاب صنايع دارويي توصيه نميگردد
• در بسياري از موارد فيلتر بي هوازي در تصفيه فاضلاب صنايع دارويي داراي عملكرد موفقيت آميز بوده است. بنابراين، اين روش يك گزينه عالي در مقابل روش هاي تصفيه هوازي مصرف كننده انرژي و توليـد كننده لجن مي باشد. فيلتر بي هوازي توليد بيوگاز نموده و نيازمند تأسيسات دفع لجن نمي باشد. علاوه بر اين، فيلتر بي هوازي در مقايسه با سيستم هوازي در برابر شوك ها مقاومت بيشتري داشته و قـادر بـه مقابله با آنها است؛
• همه جريانات فاضلاب توليدي در كارخانجات داروسازي به اسـتثناي فاضـلاب هاي اسـيدي را مـي تـوان بصورت مركب جمع آوري نمود و در يك تصفيه خانه مورد تصفيه قرار داد. تصفيه تركيبي اين فاضلاب ها بهتر از تصفيه آنها بصورت جداگانه است؛ جداسازي فاضلاب هاي اسيدي داراي مزاياي زير است:
  1-حجم فاضلابي كه به خنثي سازي نياز دارد به 50 %كاهش يافته و ضرورت تعديل pH براي تصفيه آنها دربازيافت اسيدهاي مفيد از فاضلاب؛ فرايندهاي بيولوژيكي از بين مي رود؛
  2-بار تصفيه بيولوژيكي كاهش مي يابد.

• مشكلات بالكينگ لجن در فرايند لجن فعال نيز به روشهاي زير قابل حذف است

  1. كلرزني مايع مخلوط
  2. بهره برداري از سيستم در حداقل غلظت اكسيژن محلول3 mg/Lعموماً، صافي چكنده و لجن فعال بطور رضايت بخشي توانايي تصفيه فاضلاب صنايع دارويي و مواجهـه با مشكلات حين تصفيه اين گونه فاضلاب ها را دارنداضافه كردن PAC به فرايند لجن فعال قادر به بهبود كيفيت پساب خروجي اسـت، امـا تـا زمـاني كـه مشكل لايه لجن غليظ ايجاد شده در سطح حوض هاي هوادهي و ته نشيني حل نگردد، استفاده از كربن فعال پودري توصيه نمي گردد.